Voor het begin van de historie van het Merwedekanaal moet worden teruggekeken naar het jaartal 1884: de aanleg van het Merwedekanaal door de Nederlandse polderjongens. Uit heel Nederland werden er krachten geworven om meerdere jaren aan het kanaal te werken. Uiteindelijk werd In 1892 het Merwedekanaal voor het eerst in gebruik genomen door de scheepvaart, de allereerste bedoelde functie van het kanaal. Na de voltooiing werd er nog veel aan het kanaal gewerkt. Zo was het kanaal in 1904 alweer te klein en werd het verbreed met hierbij inclusief de aanleg van een nieuwe sluis.
Sinds 1887 is men gestart met de bouw van meerdere bruggen over het gehele kanaal. In totaal zijn er over het gehele Merwedekanaal maar liefst tweeëndertig bruggen te vinden. Negen hiervan doorkruisen het in gebruik genomen trainingswater van de Utrechtse roeiverenigingen. Te beginnen met de de Muntbrug, gebouwd in 1887, en te eindigen met de de Balijebrug, gebouwd in 1959. Ondanks het uiteindelijke succes van het Merwedekanaal als handelsweg, werd het kort na de voltooiing steeds populairder om goederen te vervoeren met treinen: het Merwedekanaal verloor hierdoor zijn functie voor de scheepvaart.
Uiteindelijk werd de functie van het Merwedekanaal in 1954 overgenomen door het Amsterdam-Rijnkanaal en kreeg het Merwedekanaal op deze manier vanaf begin 20e eeuw de bestemming als recreatiegebied. Tegenwoordig verbindt het Merwedekanaal het Amsterdam-Rijnkanaal in de stad Utrecht met de Boven-Merwede ten zuiden van Gorinchem. Tussen Nieuwegein en Utrecht wordt het Merwedekanaal gekruist door het Amsterdam-Rijnkanaal en tussen Nieuwegein en Vianen door de rivier de Lek.
Op dit moment is het kanaal al sinds 1907 het trainingswater van zowel jong en oud, recreant, olympiër, student en burger. Dat begon met de vestiging van een eigen botenhuis aan de oever van het Merwedekanaal door U.R.V. ‘Viking’ in 1907. De Utrechtse Studenten Roeivereniging “Triton” volgde in 1923 na eerst jaren op de Kruisvaart te hebben geroeid. Hierbij sloot in 1970 de A.U.S.R. ‘Orca’ zich aan, wat resulteerde in de bouw van de ‘Driewerf’ in 1978. Momenteel roeien er meer dan 3000 leden van de drie Utrechtse roeiverenigingen op het Merwedekanaal. Het kanaal is het enige trainingswater voor de roeisport in Utrecht, en is in dezen uniek. In al die jaren zijn op het Merwedekanaal vele fundamenten gelegd voor het behalen van sportprestaties en is de sociale en maatschappelijke kant van de roeisport geïntroduceerd.
Daarentegen blijft ook op dit moment de Merwedekanaalzone in ontwikkeling door de nieuw ontworpen omgevingsvisie van de Gemeente Utrecht, welke het unieke trainingswater voor de drie roeiverenigingen in gevaar kan brengen door drukte op het water, gemengd gebruik, en nieuwe (onveilige) verkeerssituaties op de oever voor o.a. coaches. De nieuwe omgevingsvisie maakt echter duidelijk: “het Merwedekanaal is geen exclusief domein voor één groep gebruikers”. De Gemeente geeft dan ook aan in te zetten op meervoudig gebruik voor bestaande en nieuwe vormen van watergebruik. Het is door de herziene plannen van de gemeente Utrecht dan ook helder dat de groei en ontwikkeling van het Merwedekanaal niet stil staat, en dat het kanaal toegankelijk moet zijn voor meerdere gebruikers. Desalniettemin moet voorkomen worden dat de nieuwe ontwikkelingen het Merwedekanaal sluipenderwijs ongeschikt maken als trainingswater voor het roeien!